Kamis, 28 Juli 2011

Sejarahé Wayang

Sahabat-sahabat Jawa….pada edisi kali ini berbeda dengan edisi sebelumnya, karena pada edisi ini redaksi membahas tentang topik Wayang dengan bahasa Jawa. Dengan harapan agar generasi muda Hindu Jawa tidak melupakan Bahasa Jawa walaupun di Tanah Betawi.


             Para ahli durung ana kang bisa mesteake kapan wayang wiwit ana ing Indonesia. Nanging yen ndeleng prasasti lan tinggalan jaman ke pungkur, wayang kira-kira wis ana sadurunge agama Hindu mlebu. Nalika kuwi lakon wayang durung nganggo crita-crita kang dijupuk seka India. Pagelaran iki dienggo srana nyembah         marang roh leluhur. Sawetara anggitan sastra  jaman Mataram anyar akeh kang nulis perkara sejarah wayang. Nanging, para ahli sejarah ora sarujuk marang apa kang tinulis ing kono amarga ora cocok marang cathetan lan tinggalan sejarah kang wis ana.
Prasasti paling kuno ana ing abad IV Masehi. Prasasti ngemot ukara mawayang kanggo pagelaran pahargyan sima utawa bumi perdhikan. Katrangan kang luwih trewaca ing prasasti Balitung, udakara 907 Masehi. Ing kono tinulis si galigi mawayang bwat Hyang macarita bimma ya kumara. Artine kira-kira:     Si Galigi ndhalang kanggo Hyang kanti lakon Bimma Sang  Kumara."
Agama Hindu kang mlebu ing Nusa   ntara gawe crita wayang beda karo asline. Crita Ramayana lan Mahabharata wiwit dienggo kanggo dakwah agama. Ing panguwasaning Dharmawangsa Teguh (991-1016), akeh crita seka India kang mlebu lan digawe gagrag jawane. Wayang wiwit nyebar ing ngendi-ngendi nalika Majapahit nguwasani Nusantara. Crita-crita kang asline seka India iku pung kasane wis geseh karo maune. Para pujangga Jawa gawe crita dhewe kanggo mepaki apa kang wis ana. Ing Pedhalangan, crita-crita iki sinebut lakon carangan.
Jaman Islam mlebu, Walisanga uga nganggo wayang ing panyebarane. Ing jaman iki wiwit ana Wayang Menak. Gagrag-gagrag tambah akeh ngepasi Mataram anyar. Walanda kang               digdaya gawe kraton Surakarta ngracik akeh crita wayang kanggo nglelipur ati. Indonesia merdhika uga nyumbang gagrag wayang kang maneka warna. maneka warna wayang mau ana kang tetep digelar ana kang mung urip ing jamane dhewe. Wayang kang paling akeh dienggo yaiku wayang kulit purwa.

Sebutan Wayang
Yen dijupuk seka ukarane, wayang kuwi seka wewayangan, amarga pagelarane ana ing wayah wengi lan nganggo lampu. Nanging            katrangan iki wis ora bisa diugemi maneh. Wayang dadi ora mligi boneka kang ana wewayangane. Wayang golek kang digawe seka kayu ora ngandhelake wewayangan. Ukara wayang wis dadi pagelaran boneka kang digelar dening dhalang. Umume, sebutan wayang tinuju marang wayang kulit purwa. Wayang iki digawe seka tatahan kulit kewan kanti lakon seka Mahabharata lan                        Ramayana.

Maneka Warna Wayang
Wayang ing tanah Jawa
· Wayang Beber.
· Wayang Kulit.
· Wayang Klithik
· Wayang Golek
· Wayang Gedhog
· Wayang Menak
· Wayang Kancil
· Wayang Wahyu
· Wayang Pancasila
· Wayang Sejati
· Wayang Jemblung
· Wayang Wong
· Wayang Sandosa
· Wayang Ukur
· Wayang Jawa
· Wayang Topeng
· Wayang Potehi
· Wayang Revolusi
Wayang ing tlatah liya
· Wayang Betawi
· Wayang Sundha
· Wayang Palembang
· Wayang Banjar
· Wayang Bali
· Wayang Sasak

Lakon Wayang
· Wayang Purwa
· Crita Menak
· Crita Panji
· Babad Tanah Jawa

Gagrag ing Tanah Jawa
Pagelaran wayang kang sumrambah ing tanah Jawa agawe variasi kang maneka warna. Variasi utawa jenis iku kang asring sinebut gagrag. Gagrag wayang ing tanah Jawa antara liya:
· Wayang Kulit Gagrag Ngayogjakarta
· Wayang Kulit Gagrag Surakarta
· Wayang Kulit Gagrag Banyumasan
· Wayang Kulit Gagrag Cirebon
· Wayang Kulit Gagrag Jawa Wetan
· Wayang Kulit Gagrag Madura



Arti Pawon dan Tata Letaknya

                 Kata pawon merupakan sebutan untuk dapur dalam masyarakat Jawa pada pada umumnya. Dapur, dalam bahasa Jawa disebut pawon, mengandung dua pengertian: pertama, bangunan rumah yang khusus disediakan untuk kegiatan masak-memasak dan; kedua, dapat diartikan tungku.
                 Kata pawon berasal dari kata dasar awu yang berarti abu, mendapat awalan pa dan akhiran an, yang berarti tempat. Dengan demikian, pawon (pa+awu+an) yang berarti tempat awu atau abu. Kenyataannya memanglah demikian, dapur atau pawon memang tempat abu, sehingga dianggap sebagai tempat yang kotor. Dapur dalam kehidupan tradisional orang Jawa, memang tempat abu, di sana sini nampak bergelantungan sawang (jelaga) yang hitam oleh asap api. Demikian juga peralatan memasak berwarna kehitaman karena jelaga. Kemungkinan disebabkan oleh keadaan seperti itulah (penampilan yang serba hitam dan kotor), maka di dalam susunan rumah tradisional Jawa, dapur pada umumnya terletak di bagian belakang.
Dalam budaya Jawa menurut Parsudi Suparlan, konsep tentang sistem klasifikasi mengenai alam semesta dan isinya terdapat konsep dikotomi antara yang baik dan buruk, bersih dan kotor. Oleh karena itu dalam sistem klasifikasi itu maka kakus (jamban atau kamar kecil) maupun dapur letaknya selalu di belakang. Oleh karena dapur dianggap tempat kotor, maka dalam hal membuat bangunan dapur tidak begitu diperhatikan seperti halnya kalau membuat rumah induk. Menurut Daldjoeni (1985) pada umumnya bangunan dapur adalah bangunan tambahan, dan biasanya bangunan dapur dibuat sesudah bangunan rumah selesai.
Dapur atau pawon sebagai bangunan tambahan, tidak dianggap sebagai bangunan pokok atau penting, dan konstruksi bangunan dapur sangat sederhana. Oleh karena itu untuk membuat dapur tidak diperlukan persyaratan yang rumit seperti akan membuat rumah induk yang memerlukan perhitungan waktu (primbon). Dalam kehidupan tradisional Jawa, makan tidaklah mendapatkan perhatian penting. Dalam Kitab Wulangreh karya Paku Buwana IV mengatakan ‘aja pijer mangan nendra’ (jangan selalu makan dan tidur), dan ‘sudanen dhahar lan guling” (kurangilah makan dan tidur) menduduki tempat utama di dalam kepustakaan orang Jawa. Pandangan hidup orang Jawa menandaskan bahwa kekuatan seseorang bukanlah tergantung pada banyaknya makanan yang masuk ke dalam tubuh, melainkan kepada tekat dan batin. Orang tidak akan menjadi lemah tubuhnya hanya karena sedikit makan, bahkan sebaliknya, orang akan memperoleh ‘kekuatan’ karena sering melaksanakan ‘ngurang-ngurangi makan dan tidur (tirakat atau asketis). Karena terpengaruh oleh pandangan hidup demikian itulah, maka dalam susunan arsitektur rumah Jawa, dapur atau pawon serta kegiatan memasak tidak mendapat perhatian khusus. Namun demikian di dalam pola pikir orang Jawa, makan diartikan menerima berkah dari Dewi Sri yang dianggap sebagai sumber rejeki. Penghormatan terhadap Dewi Sri oleh orang Jawa semata-mata bukan diwujudkan dalam makan dan kegiatan memasak, tetapi penanganan secara serius dalam pengolahan lahan pertanian sejak awal sampai pascapanen.
Dalam membuat dapur atau pawon ada yang masih menggunakan perhitungan Jawa. Misalnya, oleh karena dapur dianggap sebagai tempat perempuan maka untuk membangun dapur harus dimulai saat neptune nyaine (hari pasaran kelahiran istri), misalnya Senin Pon, Selasa Wage dan sebagainya. Supaya dalam menggunakan dapur diberi keselamatan, ada juga yang menggunakan perhitungan yaitu jatuh tiba lara ( tiba = jatuh, lara = mati), jadi dapur atau pawon diartikan sebagai tempat barang mati, atau tempat buangan. Di dalam studi perumahan tradisional, pembuatan dapur Jawa ada yang dimulai dengan perhitungan yang jatuh pada urutan liyu yang berarti lumbung. Seperti diketahui bahwa lumbung adalah tempat persediaan makan, sedangkan pawon atau dapur adalah tempat mengolah atau memasak. Jadi diharapkan dengan perhitungan jatuh pada urutan liyu, supaya pawon atau dapur tidak pernah berhenti atau kehabisan bahan masakan. Namun pada umumnya yang dianut adalah menghindari hari geblag (hari meninggalnya) keluarga dekat misalnya orang tua, suami/istri, atau anak.

Twitter Delicious Facebook Digg Stumbleupon Favorites More

 
Design by Free WordPress Themes | Bloggerized by Lasantha - Premium Blogger Themes | Powerade Coupons